Kainatın sonu düşünüldüyündən daha tez baş verə bilər
Elm & Texnologiya
14.05.2025
Emil Nəcəfov
Müasir elm o qədər çox məlumat əldə edib ki, bir çox sahələrdə artıq “tarixin sonu” konturları görünməyə başlayıb. Hətta sonsuz sayılan kainat belə müəyyən çərçivəyə salınıb. Xüsusilə, alimlər onillərlə kainatın ölüm vaxtına dair proqnozlar verən müxtəlif fərziyyələr üzərində işləyib və bu hadisəni olduqca uzaq gələcəkdə hesab edirdilər. Lakin yeni tədqiqat bu hadisəni əhəmiyyətli dərəcədə yaxınlaşdırır və bunu kifayət qədər əsaslandırılmış şəkildə edir. Kainatın ölümünün yeni tarixlərini Niderlanddakı Radboud Universitetinin alimləri müəyyən ediblər. Hələ 2023-cü ildə bu tədqiqat qrupu bir iş dərc etmişdi və həmin işdə onlar fərz edilən Hokinq şüalanmasının - yəni qara dəliklərin kvant buxarlanması prosesinin - yalnız hadisələr üfüqü olan qara dəliklərə deyil, kainatda mövcud olan bütün obyektlərə aid olduğunu sübut etmişdilər.
Alimlər göstəriblər ki, yalnız qara dəliklər yox, başqa obyektlər də buxarlana bilər. Bu proses istənilən fəza-zaman əyriliyini müşayiət edə bilər və qaranlıq maddə halosu, neytron ulduzu, ağ cırtdan, Ay və hətta insan bədəni kimi obyektlərdə də baş verə bilər - əgər bu cisimlər kifayət qədər uzun müddət mövcud ola bilsəydilər. Bu tədqiqat əsasında alimlər hesab edirlər ki, kainatda mövcud olan obyektlər və elə kainatın özü protonların nəzəri olaraq proqnozlaşdırılan ölümündən və ağ cırtdanların parçalanmasından daha tez yox olacaq. Son hesablamalara görə, protonlar 10¹¹⁰⁰ ilə qədər mövcud ola bilərlər. Kainatın varlığının sona çatması üçün onun daxilindəki fiziki obyektlərin, o cümlədən ağ cırtdanların buxarlanması kifayətdir.
Bu prosesə Hokinq şüalanması səbəb olacaq və buxarlanma nisbətən sürətli şəkildə baş verəcək. Məlumdur ki, obyekt nə qədər sıx olsa, onun qravitasiya sahəsi bir o qədər güclü olur. Ən sıx obyektlər qara dəliklər hesab olunur, sonra neytron ulduzları və daha sonra ağ cırtdanlar gəlir. Bu isə o deməkdir ki, ağ cırtdanların buxarlanması üçün ən çox vaxt tələb olunacaq. Alimlər də məhz bu müddəti kainatın qalan ömür müddəti kimi qəbul ediblər. Hesablamalar göstərir ki, ulduz kütləli qara dəliklər və neytron ulduzları təxminən eyni müddətdə - 10⁶⁷ ilə 10⁶⁸ il arasında - buxarlanır. Bu, Hokinq şüalanması zamanı yaranan hissəciklərin bir qisminin qara dəliyə geri dönməsi ilə izah olunur. Halbuki bu proses neytron ulduzlarında baş vermir. Bu isə ulduz kütləli qara dəliklərlə neytron ulduzları arasında buxarlanma müddəti baxımından müəyyən bir paritet yaradır.
Orta hesabla bir ağ cırtdanın ömrü 10⁷⁸ il olaraq hesablanıb. Bu müddət kainatda adi materiyanın mövcud ola biləcəyi təxmini yuxarı hədd kimi qəbul edilir. Bu müddət, nəzəriyyəçilər tərəfindən əvvəllər müəyyən edilmiş 10¹¹⁰⁰ illik yuxarı həddlə müqayisədə xeyli daha yaxındır. Xoşbəxtlikdən, insan bədəninin nəzəri davamlılıq ehtiyatı daha yüksəkdir - təxminən 10⁹⁰ il. Yəni hətta ölümsüzlük belə bir həddə malik olacaq. Ayın buxarlanması isə təxminən 10⁸⁹ il çəkəcək. Superkütləli qara dəliyin buxarlanması 10⁹⁶ il davam edəcək, qalaktikalararası nəhəng superklasteri əhatə edən qaranlıq maddə halosunun buxarlanması isə 10¹³⁵ ilə qədər uzana bilər. Qeyd edək ki, hesablamalara əsasən, əvvəlki kainatdan qalan ulduz qalıqları yalnız o halda bizim kainatımızda mövcud ola bilər ki, kainatlar arasında ulduz yaranma dövrlərinin arası 10⁶⁸ ildən az olsun.
Mənbə: Science Alert
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
5 müxtəlif tip orqanik çirkləndiricini parçalaya bilən bakteriya yaradılıb
5 müxtəlif tip orqanik çirkləndiricini parçalaya bilən bakteriya yaradılıb
Əsasən kimyəvi zavodlar və neft-qaz sənayesi müəssisələri tərəfindən atılan sənaye tullantı suları mürəkkəb çirkləndirici maddələrdən təşkil edilir.
Yupiterin qütb parıltılarının görüntüləri əldə edilib
Yupiterin qütb parıltılarının görüntüləri əldə edilib
STScI-nin (Space Telescope Science Institute) rəsmi saytında James Webb kosmik teleskopu tərəfindən Yupiterdəki çəkilmiş qütb parıltılarının görüntüləri dərc olunub.
Neyrodegenerativ xəstəliklərin inkişafını bloklayan molekul aşkar edilib
Neyrodegenerativ xəstəliklərin inkişafını bloklayan molekul aşkar edilib
Avstraliyalı alimlər neyrodegenerasiya fonunda neyronların məhvinin qarşısını ala bilən bir molekul müəyyən ediblər. Əvvəlcə tədqiqatçılar Parkinson xəstəliyinin müalicəsi üçün dərman yaratmağı hədəfləmişdilər, lakin bu kəşf hələ də müalicəsi mümkün olmayan xəstəliklərə qarşı universal terapiya yaradılması ümidini doğurur.
Alimlər qurğuşunu qızıla çevirə biliblər
Alimlər qurğuşunu qızıla çevirə biliblər
7-ci əsr kimyaçıları ucuz qurğuşunu qiymətli qızıla çevirməyi xəyal edirdilər. Lakin protonların sayındakı fərqə görə bu, kimyəvi baxımdan mümkün deyil. Buna baxmayaraq, CERN fizikləri Böyük Adron Kollayderi (BAK) vasitəsilə qurğuşun ionlarını toqquşduraraq transmutasiya həyata keçiriblər.
Statistik baxımdan biz artıq yadplanetliləri aşkar etməli idik
Statistik baxımdan biz artıq yadplanetliləri aşkar etməli idik
Texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş bir sivilizasiya nəzəri olaraq cəmi bir neçə milyon il ərzində bütün Süd Yolunu kolonizasiya edə bilərdi - bu, kosmik zaman ölçüsündə qısa bir müddətdir.
Həftənin xəbərləri
