Yaranmaqda olan yeni planetin ilk görüntüsü əldə edilib
Elm & Texnologiya
25.09.2025
Emil Nəcəfov
Alimlər planetlərin ulduz sistemlərində necə əmələ gəldiyini ümumi şəkildə təsəvvür edirlər, lakin bu prosesin bütün mərhələlərinin detalları hələ də tam aydın deyil. Xoşbəxtlikdən, kainatda saysız-hesabsız ulduzların arasında planet sistemlərinin təkamülünün hər mərhələsinə uyğun xarakterik nümunələr mövcuddur və bunları bizim sistemimizə də tətbiq etmək mümkündür. Amma bu dəfə alimlərin bəxti o qədər gətirib ki, onlar yaranmaqda olan planetin ilk birbaşa təsvirini əldə edə biliblər. Kəşf protoplanet disklərinin araşdırılması zamanı edilib. Belə disklərdə müəyyən boşluqlar aşkar olunub. Toz və qazdan ibarət protoplanet disklərinə sahib bir sıra gənc ulduzların ətrafında bu boşluqlar müşahidə olunub. Nəticədə ulduzun ətrafında maddə və boşluqlardan ibarət özünəməxsus halqalar əmələ gəlir. Təxmin edilir ki, bu boşluqları formalaşmaqda olan planetlər yaradır - onlar protoplanet diskində hərəkət etdikləri orbit boyu toz və qazı öz yollarından “süpürürlər”, necə ki, buldozer qışda qarı təmizləyir.
Bununla da öz orbitlərini təmizləyir və eyni zamanda cəlb etdikləri maddə hesabına ölçülərində böyüyürlər. Bununla belə, protoplanet disklərində kifayət qədər boşluq aşkar edilsə də, həmin boşluqlarda yaranmaqda olan planetlər hələ müşahidə edilməmişdi. Hər şey gənc WISPIT 2 sisteminin öyrənilməsindən sonra dəyişdi. Bu müşahidələrdə ən qabaqcıl avadanlıq - adaptiv optika istifadə olundu. Yerüstü teleskoplarda tətbiq edilən adaptiv optika Yer atmosferinin turbulensiyasını kompensasiya etməyə imkan verir, bunun üçün fokus saniyədə yüzlərlə dəfə dəyişdirilir. Bu texnologiya sayəsində hətta Yer üzərində də kosmik teleskoplara yaxın keyfiyyət və aydınlıqda görüntülər əldə etmək mümkündür. Arizona Universitetinin alimləri MagAO-X adlı adaptiv optika sistemi hazırlayıb və onu Çilidəki Magellan Telescopes üzərinə quraşdırıblar.
Bu teleskoplar cütlük təşkil edir və hər biri 6.5 metr diametrə malikdir: biri optik, digəri isə infraqırmızı diapazonda işləyir. 437 işıq ili uzaqlıqda yerləşən WISPIT 2 sistemi üzərində bir neçə saatlıq müşahidə zamanı əldə edilmiş şəkillərin kombinasiyası, ulduz ilə protoplanet diskindəki zəif xarici halqa konturu arasında boşluqda gənc planetin mövcudluğunu üzə çıxardı. Üstəlik, ulduzun yaxınlığında CC1 adlı daha bir protoplanet namizədi də aşkar edildi. Aşağıdakı görüntüdə bənövşəyi rənglə 56 a.v. (astronomik vahid) məsafədə yerləşən xarici protoplanet, qırmızı rənglə isə təxminən 15 a.v. məsafədə olan daxili protoplanet göstərilib. Bizim sistemimizdə “bənövşəyi” planet təxminən Koyper qurşağının xarici sərhədlərində yerləşərdi, “qırmızı” isə Saturn və Uran arasında yarıyolda olardı.
“Bənövşəyi” planetin həqiqətən də protoplanet olduğu təsdiqlənib və bu, belə bir obyektin ilk birbaşa təsviridir. Onun yüksək parlaqlığı planetin gənc olması və protoplanet diskindən hidrogen axınlarını özünə cəlb etməsi ilə izah olunur. Hidrogen planetin qızmış səthinə düşərək isti plazmaya çevrilir və bu plazma H-alfa adlanan xarakterik spektri buraxaraq parlaq şəkildə işıq saçır. Məhz bu xətt üzrə planet kadrda görünür. “Bu bir az bizim Yupiter və Saturn-un indiki halından 5000 dəfə daha gənc olduqları dövrdə necə görünəcəklərinə bənzəyir. WISPIT-2 sistemindəki planetlər bizim qaz nəhənglərimizdən təxminən 10 dəfə daha kütləlidirlər və ulduzdan daha uzaqda yerləşirlər. Amma ümumilikdə onların görünüşü çox güman ki, 4.5 milyard il əvvəl Günəş sistemimizin “uşaq fotosunda” “qeyri-adi bir astronomun” görə biləcəyindən çox da fərqlənmirdi” - deyə alimlər izah ediblər.
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
Günəş sisteminin sərhədində fərz edilən ilkin qara dəliyin partlayışı təyin edilmiş ola bilər
Günəş sisteminin sərhədində fərz edilən ilkin qara dəliyin partlayışı təyin edilmiş ola bilər
Son günlərdə Physical Review Letters jurnalında dərc olunmuş bir məqalədə 13 fevral 2023-cü ildə qeydə alınmış rekord enerjili neytrino müasir fizikanın əsas sirlərini - qaranlıq materiyanın mahiyyətini, ilkin qara dəliklərin mövcudluğunu və onların buxarlanma prosesini izah edir.
Alimlər bəlkə də paralel kainatdan gəlmiş siqnalı təyin ediblər
Alimlər bəlkə də paralel kainatdan gəlmiş siqnalı təyin ediblər
arXiv preprint saytında alimlərin başqa bir kainatdan gələn siqnalın ilk dəfə aşkar edilməsi məsələsini müzakirə etdikləri məqalə dərc olunub. Onlar öz kəşflərində israr etmirlər, lakin bunu tamamilə istisna da etməyərək həmkarlarını oxşar halları araşdırmağa dəvət edirlər.
Yaxın ulduz sistemindəki ekzoplanetlərdən biri həyat üçün münbit şəraitə sahib ola bilər
Yaxın ulduz sistemindəki ekzoplanetlərdən biri həyat üçün münbit şəraitə sahib ola bilər
İlin sonuna qədər planlaşdırılan, Yerdən 40 işıq ili uzaqlıqda yerləşən TRAPPIST-1 e ekzoplaneti üzərində aparılacaq müşahidələr sensasiya vəd edir - şərti olaraq Yer tipli atmosferə malik ilk ekzoplanetin kəşfi.
2008-ci ildən Günəşin aktivliyi artmağa başlayıb
2008-ci ildən Günəşin aktivliyi artmağa başlayıb
NASA bildirib ki, 2008-ci ildən müşahidə olunan və xüsusilə də son dövrdə daha aydın görünən günəş aktivliyinin minimal mərhələsi başa çatıb. Ulduzumuz yenidən “oyanır” - Günəşin aktivliyi tədricən artır.
Potensial yadplanetli sivilizasiyalar onlarla işıq ili uzaqlığında bizim radiosiqnalları qəbul edə bilərlər
Potensial yadplanetli sivilizasiyalar onlarla işıq ili uzaqlığında bizim radiosiqnalları qəbul edə bilərlər
NASA-nın Pensilvaniya Dövlət Universiteti alimləri ilə birgə apardığı araşdırma göstərib ki, müəyyən şərtlər altında yadplanetli sivilizasiyalar Yer kürəsindən göndərilən radiosiqnalları onlarla işıq ili uzaqlıqda belə sərbəst şəkildə qəbul edə bilərlər.
Həftənin xəbərləri
