Alimlər ilk dəfə yeni planetar sistemin doğuşunu müşahidə ediblər
Elm & Texnologiya
17.07.2025
Emil Nəcəfov
Beynəlxalq astronomlar qrupu ilk dəfə olaraq Günəşdən fərqli bir ulduzun ətrafında planetlərin formalaşmasının başlanğıc anını dəqiq şəkildə qeydə alıblar. ALMA teleskopundan və James Webb kosmik teleskopundan istifadə edərək alimlər planetləri formalaşdıran maddələrin ilk hissəciklərinin yaranmasını, onların yeni-yeni kristallaşmağa başladıqları mərhələni müşahidə ediblər. Bu kəşf planetar sistemin formalaşmasının bu qədər erkən mərhələsində identifikasiya olunduğu ilk hadisədir. “Biz ilk dəfə olaraq Günəşdən fərqli bir ulduzun ətrafında planetlərin yaranmasının ən erkən başlanğıc anını müəyyən etdik” - deyə araşdırmanın əsas müəllifi və Niderlandın Leyden Universitetinin professoru Melissa McClure bildirib. Bu yeni doğulmuş planetar sistem bizdən təxminən 1300 işıq ili uzaqlıqda yerləşən və gənc Günəşə bənzəyən HOPS-315 adlı protoulduzun ətrafında formalaşır.
Belə gənc ulduzların ətrafında astronomlar tez-tez qaz və tozdan ibarət protoplanetar diskləri müşahidə edirlər - bu disklər yeni planetlərin beşiyi sayılır. Daha əvvəl astronomlar bu cür disklərdə Yupiterə bənzər, yeni doğulmuş kütləvi qaz nəhəngi planetləri müşahidə etmişdilər. Lakin Melissa McClure qeyd edir: “Biz həmişə bilirdik ki, planetlərin ilk bərk hissəcikləri daha erkən mərhələlərdə yaranmalı idi”. Günəş sistemimizdə Günəşin ətrafında, hazırkı Yer orbitinə yaxın məsafədə kondensasiya olunmuş ilk bərk material qədim meteoritlərdə mövcuddur. Astronomlar bu meteoritlərin yaşını təyin edərək Günəş sisteminin nə vaxt formalaşmağa başladığını müəyyən edirlər. Belə meteoritlər özlərində çoxlu sayda kristallik minerallar birləşdirirlər. Bunlara, gənc protoplanetar disklərdə mövcud olan son dərəcə yüksək temperatur şəraitində kondensasiya oluna bilən silisium monooksid (SiO) kimi maddələr daxildir.
Zaman keçdikcə bu yeni yaranmış bərk hissəciklər bir-birinə yapışaraq ölçü və kütlə baxımından böyüyür və planetlərin formalaşması üçün əsas yaradır. Günəş sistemində Yerlə ya da Yupiterin nüvəsi ilə müqayisə edilə bilən planetlərin ilkin forması olan, təqribən 1 kilometr ölçüsündə ilk bərk hissəciklər bu mineralların kondensasiyasından dərhal sonra yaranıb. İndi astronomlar HOPS-315 ətrafındakı diskdə isti mineralların kondensasiyasına dair sübutlar aşkarlayıblar. Onların nəticələri göstərir ki, SiO gənc ulduzun ətrafında həm qaz halında, həm də kristallik mineral şəklində mövcuddur, bu da onun yalnız yeni-yeni bərkiməyə başladığını göstərir.
“Bu proses daha əvvəl heç vaxt protoplanetar diskdə və ya ümumiyyətlə Günəş sistemimizin hüdudlarından kənarda müşahidə olunmayıb” - deyə tədqiqatın həmmüəllifi, ABŞ-ın Miçiqan Universitetinin professoru Edwin Bergin bildirib. Bu minerallar ilk dəfə James Webb kosmik teleskopu vasitəsilə aşkarlanıb. Qalıqların dəqiq yerləşməsini müəyyən etmək üçün tədqiqat qrupu sistemi ALMA teleskopu ilə müşahidə edib. Bu məlumatlar sayəsində tədqiqat qrupu kimyəvi siqnalların ulduzun ətrafındakı diskin, Günəş sistemindəki asteroid qurşağının orbitinə bərabər olan kiçik bir bölgəsindən gəldiyini müəyyən edib. Bu baxımdan HOPS-315 diski bizim kosmik tariximizi öyrənmək üçün mükəmməl bir model rolunu oynayır. Eyni zamanda aparılan müşahidələr astronomlara planetlərin erkən formalaşma prosesini araşdırmaq üçün yeni imkanlar təqdim edir.
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
Digər ulduz sistemində yeni qaz nəhəngi kəşf edilib
Digər ulduz sistemində yeni qaz nəhəngi kəşf edilib
Kepler-139 ulduz sistemində yeni planet aşkarlanıb. Bu sistemdə daha əvvəl astronomlar 4 planet kəşf etmişdilər. Onlardan biri qaz nəhəngi, qalan üçü isə Super Yer sinfinə aiddir. Ehtimal olunur ki, yeni aşkar olunmuş planet də qaz nəhəngidir.
Saturnun peyki Titanda həyatın təməli formalaşa bilər
Saturnun peyki Titanda həyatın təməli formalaşa bilər
Alimlər hesab edirlər ki, Saturnun ən böyük peyki olan Titan üzərində yadplanet həyatın yaranması üçün zəruri şərait mövcuddur. Araşdırma göstərir ki, Titan səthində canlı orqanizmlərin hüceyrələrindən əvvəl gələn strukturların formalaşması üçün bütün vacib komponentlər mövcuddur.
Yerə hər 14 dəqiqədən bir kosmosdan radiosiqnal gəlir
Yerə hər 14 dəqiqədən bir kosmosdan radiosiqnal gəlir
Alimlər dərin kosmosdan gələn radioşüalanmanın mənşəyini müəyyən etməyə çalışırlar, lakin hətta əvvəllər ən mümkün hesab edilən nəzəriyyələr belə aşkarlanmış siqnalın davranışını izah edə bilmir. Astronomlar Yerə hər 14 dəqiqədən bir çatan radiosiqnallar aşkar ediblər.
Xərçəng üçün nəzərdə tutulmuş dərman korluğa qarşı da effektivliyini sərgiləyib
Xərçəng üçün nəzərdə tutulmuş dərman korluğa qarşı da effektivliyini sərgiləyib
Sinqapurdan olan alimlər müəyyən ediblər ki, xərçəng əleyhinə dərman iki əsas korluq səbəbi - makulyar degenerasiya və şəkərli diabetə bağlı retinopatiya əlamətləri ilə uğurla mübarizə aparır.
Ekstremal isti hava qıcolmalara, koma və ölüm risklərini artırır
Ekstremal isti hava qıcolmalara, koma və ölüm risklərini artırır
Yeni bir araşdırmada alimlər temperaturun yüksəlməsi ilə qıcolmalara, komaya və ölümə səbəb ola biləcək bir vəziyyət arasında əlaqə aşkar ediblər.
Həftənin xəbərləri
