James Webb erkən kainatda çoxlu sayda "ölü" qalaktika kəşf edib
Elm & Texnologiya
03.04.2025
Emil Nəcəfov
Erkən kainatda yalnız gənc və aktiv qalaktikaların mövcud olacağı gözlənilirdi, lakin yeni müşahidələr bu fikri təkzib etdi. James Webb kosmik teleskopu, Böyük partlayışdan sonrakı ilk 1 milyard il ərzində özlərində yeni ulduzların yaranması prosesinin dayanmış olduğu çox sayda ölən qalaktika aşkarlayıb. Nəzəriyyə ilə müşahidələr arasındakı bu ziddiyyət alimləri heyrətə salıb və kainatın təkamülü ilə bağlı təsəvvürlərin yenidən nəzərdən keçirilməsinə səbəb olub. Xüsusilə, ölmüş və ya "yuxuda olan" qalaktikaların (quiescent galaxies) axtarışı ilə Avropa miqyasında həyata keçirilən genişmiqyaslı RUBIES proqramı çərçivəsində alimlər məşğul olurdular.
Bu proqram James Webb teleskopunun NIRSpec alətinin məlumatlarına əsaslanırdı. Proqram nəticəsində minlərlə qalaktika üzrə spektroskopik müşahidələr toplandı, o cümlədən Webb tərəfindən yeni kəşf edilmiş yüzlərlə obyekt də bu müşahidələrə daxil idi. Spektroqramların təhlili göstərdi ki, Böyük partlayışdan sonrakı ilk 1 milyard il ərzində ölən qalaktikaların faktiki sayı nəzəri proqnozlardan 100 dəfə çox olub. Bu isə ulduzların, qalaktikaların və ümumilikdə kainatın təkamülü ilə bağlı mövcud nəzəriyyələrin düzgünlüyü barədə ciddi şəkildə düşünməyə əsas verir.
Görünür ki, Yer elmi ulduz küləklərinin və qara dəliklərin aktivliyinin ilk qalaktikalardakı ulduz yaranma proseslərinə təsirini düzgün qiymətləndirmir. Bu amillər yeni ulduzların yaranmasını nəzərdə tutulduğundan çox daha əvvəl dayandıra və qalaktikaların sönməsinə səbəb ola bilər. James Webb teleskopunun məlumatlarında RUBIES proqramına rəhbərlik edən Cenevrə Universitetinin (UNIGE) əməkdaşları rekorda imza atan bir qalaktika aşkar ediblər - indiyədək müşahidə edilmiş ən qədim sönmüş qalaktika. Bu obyekt RUBIES-UDS-QG-z7 adlanır və Böyük partlayışdan cəmi 700 milyon il sonra artıq “ölü” vəziyyətdə görünür.
Webb məlumatlarına əsaslanan modelləşdirmə göstərib ki, bu qalaktika Böyük partlayışdan sonrakı ilk 600 milyon il ərzində Günəşin kütləsindən 10 milyard dəfə artıq ulduz kütləsi formalaşdırıb və sonra sürətlə ulduz yaranmasını dayandırıb. Edilən kəşf daha bir vacib nəticəyə gətirib çıxarır. RUBIES-UDS-QG-z7 qalaktikası çox kiçik ölçüyə malikdir - cəmi təxminən 650 işıq ili, lakin bu zaman belə ulduz kütləsinin yüksək sıxlığını qoruyub saxlayır. Bu sıxlıq müasir qalaktikaların mərkəzi bölgələri ilə müqayisə oluna bilər. Alimlər hesab edirlər ki, hələ erkən kainatda sönmüş bu cür qalaktikalar sonrakı dövrlərin nəhəng qalaktikalarının nüvələrinə çevrilə bilərdi - buna bizim qalaktika da daxil ola bilər. Bu isə kainatın həqiqi təkamülü ilə bağlı təsəvvürlərin bir daha nəzərdən keçirilməsinə əsas verir. Görünür ki, Yer elmi bu təkamülü indiyə qədər tam düzgün anlamayıb.
Mənbə: Science Daily
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
Alimlər Marsda sağ qala biləcək canlı növünü təyin ediblər
Alimlər Marsda sağ qala biləcək canlı növünü təyin ediblər
Tədqiqatçılar Marsın sərt şəraitində yaşaya biləcək bir Yer mənşəli həyat forması müəyyən ediblər ki, bu da gələcəkdə insanların Qırmızı Planetdə koloniyalar qurmalarına potensial olaraq kömək edə bilər.
Torlu qişanın zədələnməsi halında görmə qabiliyyətinin bərpası dərmanı hazırlanıb
Torlu qişanın zədələnməsi halında görmə qabiliyyətinin bərpası dərmanı hazırlanıb
Cənubi Koreya alimləri tor qişanın müxtəlif degenerativ xəstəlikləri səbəbilə görmə qabiliyyətini itirmiş insanlarda görməni bərpa etmək üçün təcrübi dərman təqdim ediblər.
Daha öncə Yer üçün təhlükəli olan asteroidin Ay ilə toqquşma ehtimalı var
Daha öncə Yer üçün təhlükəli olan asteroidin Ay ilə toqquşma ehtimalı var
Bir neçə müddət öncə kəşf edilmiş 2024 YR4 asteroidinin təhlükə dərəcəsini qiymətləndirmək üçün NASA agentliyi ən qabaqcıl alətindən - James Webb kosmik teleskopundan istifadə edib.
Çinlilər "süni Günəş"in işə salınmasına çox yaxındırlar
Çinlilər "süni Günəş"in işə salınmasına çox yaxındırlar
Məlumata əsasən 2 il əvvəl təkmilləşdirilmiş Çin tokamakı Huanliu-3 (HL-3) Çendu şəhərində öz-özünü dəstəkləyən termonüvə reaksiyasının işə düşməsi həddinə yaxınlaşıb.
Qaranlıq maddə planetləri qızdıra və onların fırlanma sürətini artıra bilər
Qaranlıq maddə planetləri qızdıra və onların fırlanma sürətini artıra bilər
Astronomlar qaranlıq maddənin nə olduğunu bilmirlər, amma onun mövcudluğuna demək olar ki, əmindirlər. Buna qalaktikaların fırlanması, qravitasiya linzalanması və fon radiasiyasının dalğalanmalarının analizi işarə edir.
Həftənin xəbərləri
