Kosmosda hamiləlik keçirtmək mümkündürmü?
Elm & Texnologiya
29.07.2025
Emil Nəcəfov
Nəzərə alsaq ki, kosmik agentliklər insanların təkcə Aya deyil, həm də Marsa uçuşlarını planlaşdırırlar, tədqiqatçılar uzunmüddətli kosmik səyahətlər zamanı insan orqanizmi ilə nə baş verəcəyinə daha çox diqqət yetirməyə başlayıblar. Xüsusilə, yeni bir tədqiqat Marsa səyahət və geri dönüş zamanı hamiləlik və doğuş prosesini araşdırır. Bu müddət ərzində həm hamilə qalmaq, həm də uşaq dünyaya gətirmək mümkündür. Amma kosmosda uşaq dünyaya gətirmək və hamiləliyi davam etdirmək mümkündürmü? Yer kürəsində doğulmayan bir uşaqla nə baş verər? Əksəriyyətimiz doğuşdan əvvəl mümkün risklər barədə nadir hallarda düşünürük. Məsələn, insan embrionlarının təxminən 2/3-si doğuşa qədər yaşamır. Ölüm hallarının çoxu mayalanmadan sonrakı ilk həftələrdə baş verir və bu zaman qadınlar hələ hamilə olduqlarını belə bilmirlər.
Alimlərin sözlərinə görə, bu erkən itkilər adətən embrionun ya düzgün inkişaf etmədiyi, ya da uşaqlığın divarına uğurla yerləşə bilmədiyi hallarda baş verir. Mikroqravitasiya - insanın kosmik uçuş zamanı yaşadığı vəziyyət - uşağın mayalanmasını fiziki cəhətdən daha çətin bir prosesə çevirə bilər. Lakin bu, embrionun uşaqlığa implantasiyasından sonra hamiləliyin davam etməsinə mane olmamalıdır. Amma çəkisizlik şəraitində doğuş və körpəyə qulluq olduqca mürəkkəb proses olacaq. Yer kürəsində isə cazibə qüvvəsi həm doğuşa, həm də uşağa düzgün qulluq edilməsinə kömək edir. Eyni zamanda, inkişaf edən döl də əslində mikroqravitasiyaya bənzər bir mühitdə böyüyür. Kosmosda isə Yer kürəsinin maqnit sahəsinin qoruyucu təsiri olmadığına görə insan üçün kosmik şüalanma təhlükəsi mövcuddur. Bu, kosmosda demək olar ki, işıq sürətinə yaxın hərəkət edən yüksək enerjili hissəciklərdir.
Onlar bütün elektronlarını itirmiş, yalnız proton və neytronlardan ibarət nüvədən ibarət atomlardır. Bu nüvələrin insan orqanizmi ilə toqquşması hüceyrələrdə ciddi zədələnmələrə səbəb ola bilər. Bəzən kosmik şüalar bədəni deşib keçə bilər və heç bir zərər verməz. Lakin bu hissəciklər DNT-yə təsir etdikdə, mutasiyalara səbəb ola bilər ki, bu da xərçəng riskini artıra bilər. Hüceyrələr ciddi şəkildə zədələnməsə belə, kosmik radiasiya iltihabi prosesləri tətikləyə bilər. Bu da insan bədənində orqanların fəaliyyətini poza bilər. Hamiləliyin ilk bir neçə həftəsində embrion hüceyrələri sürətlə bölünür, hərəkət edir və ilkin toxumalarla strukturları formalaşdırır. İnkişafın davam etməsi üçün embrion bu proses boyu həyat qabiliyyətini qoruyub saxlamalıdır.
Mayalanmadan sonrakı ilk ay embrion üçün ən həssas dövrdür. Məhz bu mərhələdə kosmik şüanın bir dəfə belə təsiri embrion üçün ölümcül ola bilər. Hamiləliyin ilk trimestrinin sonuna doğru ana ilə döl arasında qan dövranı sistemi tam formalaşdıqdan sonra döl və uşaqlıq sürətlə böyüməyə başlayır. Bu mərhələdə kosmik şüaların uşaqlığın əzələ toxumasına düşmə ehtimalı artır ki, bu da potensial olaraq erkən doğuşa səbəb ola bilər. Kosmosda doğulan uşaq mikroqravitasiya şəraitində böyüməyə davam edəcək və bu, onun reflekslərinə və koordinasiyasına təsir göstərə bilər. Bu reflekslər uşağın başını qaldırmağı, oturmağı, sürünməyi və nəhayət yeriməyi öyrənməsinə kömək edən instinktlərdir. Lakin bu hərəkətlərin hamısı Yer kürəsindəki cazibə qüvvəsinə əsaslanır.
Mikroqravitasiya mühitində isə uşağın inkişafı fərqli şəkildə baş verə bilər. Uşağın beyni doğuşdan sonra da böyüməyə davam edir və kosmik şüaların uzunmüddətli təsiri geri dönməz zədələrə səbəb ola bilər ki, bu da potensial olaraq idrak funksiyalarına, yaddaşa, davranışa və ümumi sağlamlığa mənfi təsir edə bilər. Alimlər bildirirlər ki, nəzəri cəhətdən kosmosda uşağın doğulması mümkündür. Lakin hələ ki, nə embrionları radiasiyadan qorumaq, nə vaxtından əvvəl doğuşun qarşısını almaq, nə də mikroqravitasiya şəraitində uşaqların təhlükəsiz inkişafını təmin etmək mümkündür. Bu səbəbdən, kosmosda hamiləlik son dərəcə riskli olaraq qalır.
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
K2-18b ekzoplanetində həyatın mövcudluğu təkzib edilib
K2-18b ekzoplanetində həyatın mövcudluğu təkzib edilib
Bu ilin əvvəlində astronomlar, sanki sensasiyalı bir kəşf etdiklərini bildirmişdilər. Onlar başqa bir planetdə yadplanetli həyatın mövcudluğuna dair ən inandırıcı sübutları tapdıqlarını iddia etmişdilər.
İsrail Yupiterin peyki Avropaya kosmik missiya hazırlayır
İsrail Yupiterin peyki Avropaya kosmik missiya hazırlayır
İsrailin Israel Aerospace Industries şirkətindən və Veysman İnstitutundan olan alim və mühəndislər Yupiterin peyklərindən biri olan Avropada mümkün həyat formalarını axtarmağa yönəlmiş “Eureka” (Evrika) missiyasını tərtib etmək üçün birləşiblər.
Yerdə ilk həyat kosmosdan gəlmiş molekul sayəsində formalaşmış ola bilər
Yerdə ilk həyat kosmosdan gəlmiş molekul sayəsində formalaşmış ola bilər
Tədqiqatçılar Yer üzərində həyatın ilkin olaraq kosmik materialdan formalaşdığına dair sübutlar aşkarlayıblar. Daha da maraqlısı odur ki, həyatın inşa bloklarının yaranması üçün bəlkə də planetlərə ehtiyac yoxdur.
İlk dəfə "heç nədən" superkütləli qara dəliyin yaranması müşahidə edilib
İlk dəfə "heç nədən" superkütləli qara dəliyin yaranması müşahidə edilib
Superkütləli qara dəliklər kainatın ən maraqlı sirlərindən biri hesab olunur. Kütləsi milyonlarla, bəzən isə 10 milyardlarla Günəş kütləsinə bərabər olan bu nəhəng obyektlər demək olar ki, hər bir qalaktikanın mərkəzində yerləşir.
Günəş sistemindəki 3-cü ulduzlararası obyekt özündə ən qədim suyu birləşdirə bilər
Günəş sistemindəki 3-cü ulduzlararası obyekt özündə ən qədim suyu birləşdirə bilər
Alimlər hesab edirlər ki, ulduzlararası 3I/ATLAS kometası astronomların indiyədək müşahidə etdikləri ən qədim su mənbələrindən biri ola bilər. Yerüstü teleskoplar vasitəsilə aparılmış yeni müşahidələr nəticəsində, astronomlar Günəş sistemində aşkarlanmış 3I/ATLAS ulduzlararası kometasını tədqiq ediblər.
Həftənin xəbərləri
