Alimlər Yupiterin nə zaman formalaşdığını meteoritlər vasitəsilə təyin edə biliblər
Elm & Texnologiya
26.08.2025
Emil Nəcəfov
Ərimiş süxur damcılarının - meteoritlərdə aşkar edilən kiçik qalıqların - öyrənilməsi və modelləşdirilməsi Günəş sistemindəki ən böyük planetin yaranma vaxtını müəyyən etməyə imkan verib. İlk dəfə astronomlar Günəş sisteminin ən böyük planeti olan Yupiterin yaranma vaxtını müəyyən edə biliblər. Bunun üçün onlar Yerə düşən meteoritlərdə aşkarlanan və xondr adlanan ərimiş süxur damcılarını tədqiq ediblər. Araşdırma göstərib ki, Yupiter çox güman ki, Günəş sisteminin yaranmasından 1.8 milyon il sonra formalaşıb. Araşdırma çərçivəsində aparılan modelləşdirmə göstərib ki, meteoritlərdəki bu ərimiş damcıların yaranma səbəbi sürətlə formalaşan Yupiterin nəhəng cazibə qüvvəsi olub. Təxminən 4.5 milyard il əvvəl Yupiter sürətlə böyüyərək nəhəng ölçülərinə çatıb.
Onun güclü cazibə qüvvəsi planetesimal adlanan, müasir asteroidləri xatırladan kiçik süxur cisimlərinin orbitlərini pozub. Bu isə onların bir-biri ilə elə yüksək sürətlə toqquşmasına səbəb olub ki, tərkibindəki daş və toz zərbə anında ərimiş, nəticədə ərimiş süxur damcıları - xondrlar - yaranmış və Yerə düşən meteoritlərdə qorunub saxlanmışdır. Alimlərin sözlərinə görə, əvvəlki nəzəriyyələr xondrların xüsusiyyətlərini çox spesifik şərtlər olmadan izah edə bilmirdi, halbuki yeni model göstərir ki, lazım olan şərtlər Günəş sisteminin erkən dövründə, Yupiter formalaşarkən mövcud olub. Alimlər Yupiterin böyüməsini və erkən Günəş sistemində süxur və su ilə zəngin planetesimalların toqquşmalarını təkrar yaratmaq üçün modelləşdirmədən istifadə ediblər.
Mikroskop altında meteoritdəki xondrlar:
Modelləşdirmə nəticəsində meteoritlərdə aşkarlanan xüsusiyyətlərə və tərkibə uyğun realistik xondrlar əldə olunub. Araşdırma göstərib ki, toqquşan planetesimallardakı su xondrların formalaşmasında həlledici rol oynayıb. Bu həm də sübut edir ki, xondrların yaranması planetlərin formalaşmasının birbaşa nəticəsi olub. Astronomlar meteoritlərdə tapılan xondrların yaşı ilə modelləşdirilmiş planetesimal toqquşmalarının vaxtını müqayisə edərək Yupiterin yaranma vaxtını dəqiq müəyyən edə biliblər. Alimlərin sözlərinə görə, xondrların yaranma zirvəsi Günəş sisteminin formalaşmasından 1.8 milyon il sonrakı dövrə təsadüf etdiyindən, bu həm də Yupiterin yaranma vaxtıdır.
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
Çində süni uşaqlığa sahib robotun hazırlanması məlumatı fake imiş
Çində süni uşaqlığa sahib robotun hazırlanması məlumatı fake imiş
Ötən həftə KİV-də Çində hazırlanmaqda olan süni uşaqlığa sahib robot haqqında məlumat yayıldı. Mənbələr bu texnologiyanın yaradıcısı kimi Kaiwa Technology şirkətindən Zhang Qifeng-in adını çəkir və guya o, 2026-cı ilə qədər 100 000 yuan (13 900$) dəyərində prototip təqdim etməyi planlaşdırırmış.
Nəyə görə ABŞ, Çin və Rusiya yeni Ay yarışında iştirak edirlər?
Nəyə görə ABŞ, Çin və Rusiya yeni Ay yarışında iştirak edirlər?
Kosmik yarış dünya gücləri arasında yeni mərhələyə keçir: ölkələr Ayda ilk atom elektrik stansiyasını hazırlayıb quraşdırmaq uğrunda mübarizə aparırlar. May ayında Çin və Rusiya 2036-cı ilə qədər ay reaktorunu birgə tamamlamaq planlarını açıqladılar.
İlk dəfə donuz ağciyərinin insana ksenotransplantasiyası reallaşdırılıb
İlk dəfə donuz ağciyərinin insana ksenotransplantasiyası reallaşdırılıb
Çində ilk dəfə ağciyərin ksenotransplantasiyası həyata keçirilib. Bu orqan çoxlu sayda qan damarları ehtiva etdiyinə və ən çox yayılmış ağırlaşma olan “transplantatın sahibə qarşı reaksiyası”na ən həssas olduğu üçün ən çətin köçürülən orqan hesab olunur.
Qara dəliklər ölü ulduzlardan qaranlıq enerji yarada bilərlər
Qara dəliklər ölü ulduzlardan qaranlıq enerji yarada bilərlər
Uzun illər alimlər kainatın genişlənməsini sürətləndirən, görünməyən qüvvə olan qaranlıq enerjini sabit bir dəyər hesab edirdilər. Lakin tərtib olunmuş yeni kosmik xəritəyə əsaslanan yeni araşdırma bunun əksini göstərir.
İlk qalaktikalardan birində böyük həcmdə oksigen aşkar edilib
İlk qalaktikalardan birində böyük həcmdə oksigen aşkar edilib
James Webb teleskopu erkən kainat haqqında təsəvvürlərimizi genişləndirdi və bəzi hallarda hətta sındırdı. Məlum oldu ki, müxtəlif kimyəvi tərkibə malik inkişaf etmiş qalaktikalar Böyük partlayışdan dərhal sonra yaranıb və bu da ulduzların və bütövlükdə kainatın təkamülünə başqa cür baxmağa vadar edir.
Həftənin xəbərləri
