Dəniz səviyyəsi son 4000 ildə heç görülməmiş sürətlə artır
Elm & Texnologiya
22.10.2025
Emil Nəcəfov
Ratqers Universiteti rəhbərliyində aparılmış yeni bir elmi tədqiqat göstərib ki, dünya okeanının səviyyəsi son 4000 ildəki hər hansı dövrlə müqayisədə daha sürətli artır. Əsas səbəblər - suyun istilik genişlənməsi və buzlaqların əriməsidir. Xüsusilə Çin və digər ölkələrin sahil deltaları həssas bölgələr hesab olunur, çünki dəniz səviyyəsinin qalxması və torpağın çökməsi birləşərək şəhərlər, sənaye mərkəzləri və qlobal təchizat zəncirləri üçün ciddi təhlükə yaradır. Tədqiqat qrupu son 12 000 il ərzində dəniz səviyyəsindəki dəyişiklikləri izləməyə imkan verən mənbələr - mərcan rifləri, manqrov meşələri və digər təbii “arxivlər”dən minlərlə geoloji məlumatı təhlil edib. Nəticələr göstərib ki, 1900-cü ildən bəri okean səviyyəsi ildə orta hesabla 1.5 millimetr artır. Bu göstərici son 4000 il ərzindəki istənilən yüzillik dövrün artım tempini üstələyir. Dəniz səviyyəsinin artımının sürətlənməsi iki əsas amillə izah olunur: suyun istilik genişlənməsi və buzlaqların əriməsi.
Planetin isinməsi ilə okeanlar istiliyi udur və həcmi artır, eyni zamanda Qrenlandiya və Antarktida buz örtüklərinin əriməsi suya əlavə həcm gətirir. Çin bu tendensiyaya qarşı xüsusilə həssas vəziyyətdədir. Ölkənin ən iri şəhərlərinin çoxu - o cümlədən Şanxay, Şençjen və Honkonq - yumşaq çöküntülərlə örtülmüş çay deltalarında yerləşir və bu ərazilər daşqınlara daha çox məruz qalır. Bununla yanaşı, insan fəaliyyəti - xüsusilə yeraltı suların həddindən artıq çıxarılması - torpaq səthinin çökməsini sürətləndirir. Məsələn, Şanxayın bəzi rayonlarında 20-ci əsr ərzində torpağın səviyyəsi bir metrdən çox azalıb ki, bu da okean səviyyəsinin təbii artımından xeyli sürətlidir. Deltalar təkcə Çin üçün deyil, həm də dünya iqtisadiyyatı üçün vacib ərazilərdir, çünki burada iri istehsal və nəqliyyat mərkəzləri yerləşir. Dəniz səviyyəsinin cüzi artımı belə daşqın riskini yüksəldir və qlobal təchizat zəncirlərində pozuntu yarada bilər.
Şanxayda artıq yeraltı suyun çıxarılmasını tənzimləmək və yeraltı laylara təmiz su vurmaq kimi tədbirlər görülür - bu da torpağın çökməsini ləngidir. Alimlər tərəfindən hazırlanmış həssaslıq xəritələri şəhərlərə gələcəkdə müdafiə planlarını qurmaq və riskləri minimuma endirməkdə kömək edəcək. Tədqiqat əsasən Çin üzərində cəmlənsə də, onun nəticələri bütün dünya üçün aktualdır. Bir çox iri sahil şəhərləri - məsələn, Nyu-York, Cakarta və Manila - aşağı düzənliklərdə yerləşir və oxşar təhlükələrlə üzləşirlər. “Deltalar kənd təsərrüfatı, balıqçılıq və şəhər inkişafı üçün təbii şəkildə cəlbedici ərazilərdir, buna görə də sivilizasiyalar tarixən məskunlaşma üçün məhz bu yerləri seçiblər. Lakin onların düz səth quruluşu onları insan fəaliyyəti nəticəsində torpaq çökməsinə və dəniz səviyyəsinin davamlı artımına qarşı son dərəcə həssas edir” - deyə Yucheng Lin qeyd edib.
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
NASA-nın astronavtları Ay ətrafı uçuşa göndərəcək SLS raketi tam hazırdır
NASA-nın astronavtları Ay ətrafı uçuşa göndərəcək SLS raketi tam hazırdır
NASA-nın müvəqqəti rəhbəri Sean Duffy elan edib ki, “Artemis-2” missiyası üçün nəzərdə tutulan SLS (Space Launch System) raketi tam şəkildə yığılıb və astronavtları Aya daşımağa hazırdır.
Şüur probleminə yeni baxış: O yalnız insanlara xas olmaya bilər
Şüur probleminə yeni baxış: O yalnız insanlara xas olmaya bilər
Şüur və intellekt adətən yalnız insana məxsus bir xüsusiyyət kimi qəbul edilir və düşüncə, yaddaş və dil ilə əlaqələndirilir. “Həyat mərkəzçiliyi” (biocentrism) adlanan yeni konsepsiya isə iddia edir ki, idrak qabiliyyəti bütün canlı sistemlərə xasdır və bu qabiliyyət onların ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqələri nəticəsində, yaşamaq məqsədilə ortaya çıxır.
Amerikalı alim Fermi paradoksunun yeni izahını təklif edib
Amerikalı alim Fermi paradoksunun yeni izahını təklif edib
75 il əvvəl fizik Enrico Fermi belə bir sual vermişdi: bu qədər böyük kainatda biz hələ də ağıllı yadplanetli sivilizasiyanın heç bir izinə niyə rast gəlməmişik? O vaxtdan bəri alimlər bu paradoksa çoxsaylı maraqlı cavablar təklif ediblər.
Qədim mikroblar Marsdakı buz örtüyündə 50 milyon ilə qədər qala bilərlər
Qədim mikroblar Marsdakı buz örtüyündə 50 milyon ilə qədər qala bilərlər
NASA Goddard və Pensilvaniya Universitetinin tədqiqatçıları göstəriblər ki, əgər E. coli bakteriyalarının zülal fraqmentləri Marsın donmuş torpağında və buz örtükləri də mövcuddursa, onlar 50 milyon ildən çox müddət ərzində qorunub qala bilərlər.
Google DeepMind-ın yeni süni intellekt modeli xərçəngə qarşı dərmanın axtarışında yardımçı olur
Google DeepMind-ın yeni süni intellekt modeli xərçəngə qarşı dərmanın axtarışında yardımçı olur
Google DeepMind xərçəngə qarşı immun sisteminin aktivləşdirilməsi üçün yeni yollar müəyyən edə bilən C2S-Scale 27B adlı süni intellekt modelini təqdim edib.
Həftənin xəbərləri
