Gələcək indiki zamana təsir göstərə bilər
Elm & Texnologiya
08.05.2025
Emil Nəcəfov
Alimlər retrosəbəblik (retrocause) adlanan hadisəni araşdırıblar və ehtimal edirlər ki, gələcəkdə verdiyimiz qərarlar keçmiş hadisələrə təsir göstərə bilər. Bu isə səbəb-nəticə əlaqəsinin ənənəvi anlayışına meydan oxuyur. Əksər insanlar düşünür ki, bütün hadisələr yalnız bir istiqamətdə - keçmişdən gələcəyə doğru baş verir. Yəni seçimimiz yalnız onu etdikdən sonra qüvvəyə minir. Lakin tədqiqat müəllifləri hesab edirlər ki, əslində bizim gələcək qərarlarımız daha əvvəl baş verən hadisələrə təsir edə bilər. Müasir zaman anlayışı səbəb-nəticə əlaqəsini nəzərdə tutur - yəni bir səbəb olur və bu da müəyyən nəticələrə səbəb olan hadisələri doğurur.
Bu hadisələr ardıcıllıqla keçmişdən gələcəyə doğru inkişaf edir, əks istiqamətdə deyil. Yəni, qəbul etdiyimiz qərarların nəticələrini gələcəkdə görürük və onlar artıq baş vermiş hadisələrə təsir göstərə bilməz. Lakin alimlər hesab edirlər ki, bu, mümkün ola bilər. Fiziklər retrosəbəblik adlı hadisəni araşdırıblar. Bu nəzəriyyə gələcək hadisələrin nəticəsinin səbəbdən əvvəl baş verdiyini və indiki zamana təsir göstərə biləcəyini ehtimal edir. Araşdırmaya əsasən, sonrakı qərarlar əvvəlki qərarları görünməz şəkildə idarə edə bilər. Əgər bu nəzəriyyə təsdiqlənsə, zaman anlayışımız tamamilə dəyişə bilər və fizika elminin əsaslarına da təsir göstərə bilər.
Tədqiqat müəllifləri hesab edirlər ki, bəzi hadisələr sanki yekun nəticə müəyyən edilməzdən əvvəl artıq müəyyən kateqoriyalara ayrılır. Lakin digər alimlər düşünürlər ki, zaman və müşahidə etdiyimiz hər şey yenə də ənənəvi fizika ilə izah oluna bilər. Buna görə də bu tədqiqat elmi ictimaiyyətdə mübahisəli hesab olunur. Bununla belə, bəzi fiziklər hesab edirlər ki, mövcud məlumatlar gələcək seçimlərin əvvəlki ölçmələrə təsir etdiyi bir mexanizmi göstərir. Daha əvvəl də zaman oxunun hansısa şəkildə dəyişdiyi hallarda hadisələrin qəribəliklər göstərə biləcəyi irəli sürülmüşdü.
Bəzi təcrübələr səbəb və nəticənin adi ardıcıllığının hər zaman qorunmadığını göstərib, baxmayaraq ki, bu da mübahisəli bir məsələdir. Fiziklər hesab edirlər ki, əgər retrosəbəblik doğrudan da mövcuddursa, o zaman onu xüsusi qurğularla idarə olunan şəraitdə aşkar etmək mümkündür. Zamanın geriyə doğru nəzəri hərəkətini nəzərə almağa çalışan riyazi strukturlar da mövcuddur. Alimlər hesab edirlər ki, əgər gələcəyin indiki zamanla necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu anlamağımız genişlənərsə, bu, tamamilə yeni texnologiyaların yaradılması üçün imkanlar aça və kvant fizikası ilə bağlı bəzi sirrləri aydınlaşdırmağa kömək edə bilər.
Tədqiqatın müəllifləri qeyd edirlər ki, zamanın ayrı-ayrı intervalları elə bir şəkildə birləşdirilə bilər ki, bu da bizim zaman və səbəb-nəticə əlaqəsi barədəki adi anlayışımıza meydan oxuyur. Zamanı və səbəb-nəticə əlaqələrini daha standart şəkildə başa düşən fiziklər isə bildirirlər ki, bu nəzəriyyəni yoxlamaq üçün çoxsaylı sınaqlar aparılmalıdır. Hadisələrin vahid strukturu anlayışı bəzi kvant mexanikası interpretasiyaları ilə üst-üstə düşür, burada keçmiş və gələcək vahid əsas sistemlə bağlıdır. Bəs əgər bu sistem düşündüyümüz kimi işləmirsə? Fizikada bir çox mühüm kəşflər əvvəlcə dəlisov fikir kimi başlayıb, amma sonda doğru olduğu sübut edilib.
Mənbə: Earth.com
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
Ekzoplanetlərdən birinin atmosferində su kəşf edilib
Ekzoplanetlərdən birinin atmosferində su kəşf edilib
James Webb kosmik teleskopunun köməyi ilə alimlər bizdən 244 işıq ili uzaqlığında yerləşən sub-Neptun sinfinə aid bir planet üzərində ətraflı tədqiqat aparıblar. Söhbət, TOI-421 b adlı planetdən gedir.
Alimlər ya bilinən ən kiçik qalaktikanı ya da qalaktikamızdakı ən qədim ulduz topasını kəşf ediblər
Alimlər ya bilinən ən kiçik qalaktikanı ya da qalaktikamızdakı ən qədim ulduz topasını kəşf ediblər
Alimlər kosmosu müşahidə edərkən əvvəllər məlum olmayan bir obyekt aşkar ediblər və ona UMa3/U1 adı verilib. Bu, ya məlum olan qalaktikalar arasında ən kiçiyi, ya da Süd Yolu qalaktikamızdakı ən qədim ulduz topası ola bilər.
Kvant dünyası ilə Eynşteyn qanunlarını birləşdirməyin potensial üsulu tapılıb
Kvant dünyası ilə Eynşteyn qanunlarını birləşdirməyin potensial üsulu tapılıb
Alimlər elementar zərrəciklər fizikasının Standart modeli ilə uyğun gələn şəkildə cazibə qüvvəsini izah edən yeni kvant cazibə nəzəriyyəsi yaradıblar. Bu, kainatın necə başladığını daha yaxşı anlamağa yol açır.
Çində dronlar vasitəsilə hava şəraitinin dəyişdirilməsi təcrübəsi keçirilib
Çində dronlar vasitəsilə hava şəraitinin dəyişdirilməsi təcrübəsi keçirilib
Çinli alimlər quraqlıqla mübarizə aparmaq məqsədilə Sincanda hava şəraitinə nəzarətlə bağlı təcrübə keçiriblər. İki dron və 1 kq gümüş yodiddən istifadə etməklə 8000 km²-lik ərazidə yağıntı miqdarını 4%-dən çox artırmağa nail olublar.
Dayson sferası perspektivsiz fantastika ola bilər
Dayson sferası perspektivsiz fantastika ola bilər
Kardaşev şkalasının əsasında enerji anlayışı - tərəqqinin hərəkətverici qüvvəsi kimi - dayanır. Məsələn, II tip sivilizasiya texniki cəhətdən o qədər inkişaf etmiş olmalıdır ki, öz ulduzunun enerjisini istifadə edə bilsin.
Həftənin xəbərləri
