Həyat Günəş işığı olmadan belə mövcud ola bilərmiş
Elm & Texnologiya
22.07.2025
Emil Nəcəfov
Uzun illər boyunca alimlər Günəş işığının Yer üzündəki bütün həyatın əsas mənbəyi olduğunu düşünürdülər. Lakin indi tədqiqatçılar işıq olmadan da həyatın mövcud ola biləcəyi tamamilə fərqli bir mexanizm aşkar ediblər. Alimlər müəyyən ediblər ki, Yer səthinin dərinliklərində yaşayan mikroorqanizmlər enerjini tektonik plitələrin hərəkəti nəticəsində süxurlarda yaranan çatlardan qaynaqlanan xüsusi kimyəvi reaksiyalardan ala bilirlər. Yer qabığında bu cür çatların yaranması su və qazların dövranına şərait yaradır və nəticədə Günəş işığına ehtiyac duymayan kimyəvi reaksiyalar baş verir. Bu kəşf yeraltı ekosistemlərə dair təsəvvürləri dəyişir və eyni zamanda Günəş işığının çatmadığı digər planetlərdə də bu cür mikroorqanizmlərin mövcud ola biləcəyini göstərir. Tədqiqatın müəllifləri yeraltında dərinlikdə yaşayan mikroorqanizmlərin enerji və oksidləşdirici maddələrə necə çıxış əldə etdiklərini araşdırmaq istəyirdilər.
Bunlar, həyatın davam etməsi üçün lazım olan kimyəvi enerjinin iki əsas komponentidir. Əvvəlki araşdırmalar göstərmişdi ki, mikroorqanizmlər enerjini hidrogendən ala bilirlər, lakin zəruri oksidləşdirici maddələrin mənşəyi hələ də aydın deyildi. Bu sirri açmaq üçün alimlər laboratoriyada, adətən yeraltı qırılma xətləri boyunca baş verən süxurlarda çatların yaranma prosesini təkrar canlandırıblar. Tədqiqatçılar yer qabığının hərəkətinin təsirini təqlid edərək müxtəlif süxur növlərinə təzyiq tətbiq ediblər. Süxurlarda çatlar yarandığı zaman kimyəvi cəhətdən aktiv molekullar - sərbəst radikallar - azad olunub. Bu radikallar su ilə reaksiyaya girərək həm enerji mənbəyi olan hidrogeni, həm də oksidləşdirici kimi çıxış edən hidrogen peroksidi (H2O2) əmələ gətiriblər.
Bu maddələr birlikdə enerji ilə zəngin kimyəvi mühit yaradır. Lakin alimlər daha mühüm bir kəşf də ediblər: məlum olub ki, süxurlarda çatların yaranması nəticəsində hidrogenin miqdarı digər məlum proseslərlə - məsələn, müəyyən minerallarla suyun reaksiyası və ya təbii radiasiya təsiri ilə parçalanma ilə müqayisədə 100 000 dəfə artıq olur. Təcrübə göstərdi ki, hidrogen və oksidləşdirici maddələr ətrafdakı su və süxurlardakı dəmirin formasını dəyişdirərək, onun oksidləşmiş haldan bərpa olunmuş hala keçidini təmin edən dövri reaksiyanı - redoks dövrünü - işə salıb. Bu oksidləşmə-bərpa dövrü həyat üçün vacib olan digər elementlərin, məsələn, karbon və azotun da iştirak etdiyi reaksiyaları dəstəkləyir.
Alimlər hesab edirlər ki, zəlzələlər və ya hətta cüzi yeraltı təkanlar belə mikroorqanizmlərin yaşaması üçün istifadə etdiyi bu cür kimyəvi şərait yarada bilər və bunun üçün Günəş işığına ehtiyac yoxdur. Alimlərin sözlərinə görə, Yer kürəsinin ən dərin qatlarında sağ qalmaq üçün mikroorqanizmlər oksidləşmə-bərpa reaksiyaları nəticəsində əldə olunan enerjidən istifadə edirlər. Bu kəşf həyatın harada mövcud ola biləcəyi ilə bağlı təsəvvürləri dəyişir. Tədqiqat göstərir ki, geoloji aktivlik Günəş işığı olmadan da yeraltı ekosistemlərin yaşaması üçün kifayət qədər enerji təmin edə bilər. Alimlərin fikrincə, əgər bu cür kimyəvi reaksiyalar Yer üzərində həyatı dəstəkləyə bilirsə, oxşar şərait geoloji baxımdan aktiv olan digər qaya tipli planetlərdə və ya planet peyklərində də mövcud ola bilər.
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
Cənubi Koreya Ayda bazanın inşasına hədəflənib
Cənubi Koreya Ayda bazanın inşasına hədəflənib
Yaxın zamanda ictimaiyyətə təqdim olunmuş Ayın mənimsənilməsi üzrə milli proqram çərçivəsində, Cənubi Koreya tərəfindən Yerin peykində ilk baza 2045-ci ilə qədər inşa edilməlidir.
Uzaq gələcəkdə yeni supermaterikin formalaşacağı gözlənilir
Uzaq gələcəkdə yeni supermaterikin formalaşacağı gözlənilir
Yer səthinin sakit və dəyişməz göründüyünə baxmayaraq, bu, əslində belə deyil. Gerçəkdə, Yer kürəsinin materikləri daimi parçalanma və birləşmə dövrləri yaşayırlar.
Yer kürəsinə bənzər planetlərin sayı düşünüldüyündən daha az ola bilər
Yer kürəsinə bənzər planetlərin sayı düşünüldüyündən daha az ola bilər
Yeni bir tədqiqat göstərib ki, alimlər TESS kosmik teleskopunun məlumatlarını düzgün şəkildə şərh etməyiblər. Məlum olub ki, ölçüsünə görə Yerə bənzər hesab edilən planetlər əslində daha böyükdür.
Kosmik uçuşlar insanların gözlərində bərpası çətin dəyişikliklərə səbəb olurlar
Kosmik uçuşlar insanların gözlərində bərpası çətin dəyişikliklərə səbəb olurlar
ABŞ astronavtları Yerə qayıtdıqdan sonra getdikcə daha çox görmə pozğunluqları ilə üzləşirlər. NASA-nın araşdırmaları bu vəziyyəti çəkisizlik şəraitində orqanizmdə baş verən təzyiq dəyişiklikləri ilə əlaqələndirir.
Hörümçəklər mikroqravitasiya şəraitində tor qura bilirlərmi?
Hörümçəklər mikroqravitasiya şəraitində tor qura bilirlərmi?
Yarım əsrdən çox əvvəl NASA layihəsi çərçivəsində Arabelle və Anita adlı iki hörümçək kosmosa göndərilmişdi. Tədqiqatçılar onların tor qurub-qura bilməyəcəyini yoxlamaq istəyirdilər və nəticələr alimləri olduqca təəccübləndirdi. Hörümçəklər mikroqravitasiya şəraitində tor qura bilirlərmi?
Həftənin xəbərləri
