Kosmik şüalar buz planetlərinin dərinliklərindəki potensial həyatı dəstəkləyə bilərlər
Elm & Texnologiya
01.08.2025
Emil Nəcəfov
İyulun 28-də International Journal of Astrobiology jurnalında dərc olunmuş bir tədqiqat göstərib ki, kosmik şüalar planetlərin səthi altında yerləşən buz və suyu parçalaya bilər və bu zaman enerji elektronlar şəklində açığa çıxır. Radioliz adlanan bu proses mikroorqanizmlərin günəş işığı olmadan soyuq və qaranlıq dərinliklərdə yaşamalarına imkan yaradır. Günəş sisteminin ən əlverişsiz guşələrində həyatın olması artıq sadəcə bir ehtimal deyil. Alimlər indi kosmik radiasiyanı buzun altında gizlənmiş orqanizmlər üçün potensial enerji mənbəyi kimi nəzərdən keçirirlər. Bu isə canlı formaların harada mövcud ola biləcəkləri barədə mövcud təsəvvürləri dəyişir. Araşdırmanı BƏƏ-nin Əbu-Dabidə yerləşən Nyu-York Universitetindən Dimitra Atri rəhbərliyində bir qrup alim aparıb. Onlar kosmik şüaların digər planetlərdə həyat ehtimalına necə təsir göstərə biləcəyini öyrəniblər.
Saturnun peyki Enselad:
Tədqiqatın mərkəzində radioliz dayanır - bu, yüksək enerjili hissəciklərin su molekullarını parçalayaraq elektronlar buraxdığı prosesdir. Bu elektronlar Yer şəraitində tanınan bəzi mikroorqanizmlər üçün enerji mənbəyi ola bilər. Alimlər Mars kimi planetlərin və Yupiterlə Saturnun peykləri olan Avropa və Enseladın buz qatlarında kosmik şüaların nə qədər enerji yarada biləcəklərini qiymətləndirmək üçün kompüter modeli qurublar. Araşdırmalar göstərib ki, buzun bir neçə metr dərinliyində radiasiya sadə həyat formalarını dəstəkləmək üçün yetərli səviyyədədir. Xüsusilə Enselad ən perspektivli obyekt hesab olunub - burada buz qabığı daxildəki su ehtiyatlarını qoruyub saxlaya bilər, daxil olan radiasiya isə enerji təmin edə bilər. Paralel olaraq alimlər “radiolitik yaşama zonası” adlanan ehtimalı da nəzərdən keçiriblər - bu, planet səthinin altındakı bir sahədir və burada radiasiya həyat üçün uyğun enerji yarada bilər.
Yupiterin peyki Avropa:
Bu konsepsiya astrobiologiyada axtarış çərçivələrini xeyli genişləndirir. Artıq tədqiqatlarda yalnız səthdə günəş istiliyi və maye su olan ərazilər deyil, həm də qaranlıq, buzla örtülü və səthaltı aktivliyə malik bölgələr də nəzərə alınır. Kosmik şüalar təbiətcə yüksək enerjili hissəciklərdir, əsasən hidrogen nüvələrindən, daha nadir hallarda isə helium və daha ağır elementlərin nüvələrindən ibarət olurlar. Onlar demək olar ki, işıq sürətinə yaxın hərəkət edir və ulduz partlayışları, qara dəliklər ətrafındakı aktivlik və ya supernova partlayışları nəticəsində yaranırlar. Yerdə bu cür hissəciklərin böyük hissəsi atmosfer tərəfindən bloklanır. Lakin Mars kimi nazik atmosferə sahib planetlərdə və ya ümumiyyətlə atmosferi olmayan buzlu peyklərdə onlar daha dərinliyə nüfuz edə bilirlər.
Bununla belə, Mars daha az əlverişli namizəd olaraq qalır: son dərəcə quru iqlim, güclü ultrabənövşəyi radiasiya və aşağı temperatur orada həyatın mövcudluğunu çətinləşdirir. Lakin Marsın donmuş səthinin altında yaşamağa uyğun mühitin olması ehtimalı hələ də qalır - xüsusilə duza və radiasiyaya davamlı mikroblar üçün. Tədqiqatın müəllifləri hesab edirlər ki, əldə olunmuş nəticələr Yer xaricində həyat axtarışında yeni bir istiqamət açır. Potensial yaşama zonaları artıq təkcə Avropa və Enseladın səthi altında deyil, eyni zamanda əvvəllər bu kontekstdə demək olar ki, qeyd olunmayan uzaq buzlu peyklərdə və cırtdan planetlərdə də araşdırılmalıdır. Əsas nəticə ondan ibarətdir ki, bioloji proseslərin davamı üçün zəruri olan enerji təkcə ulduzdan deyil, həm də ulduzlararası məsafələrdən buz qatlarını keçərək daxil olan kosmik hissəciklərdən də qaynaqlana bilər. Bu, axtarış yanaşmasını dəyişir: vurğu səth şəraitindən yeraltı proseslərə keçir və yaşama meyarının sərhədləri əvvəlki təsəvvürlərdən daha geniş olur.
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
Kosmosda hamiləlik keçirtmək mümkündürmü?
Kosmosda hamiləlik keçirtmək mümkündürmü?
Nəzərə alsaq ki, kosmik agentliklər insanların təkcə Aya deyil, həm də Marsa uçuşlarını planlaşdırırlar, tədqiqatçılar uzunmüddətli kosmik səyahətlər zamanı insan orqanizmi ilə nə baş verəcəyinə daha çox diqqət yetirməyə başlayıblar.
K2-18b ekzoplanetində həyatın mövcudluğu təkzib edilib
K2-18b ekzoplanetində həyatın mövcudluğu təkzib edilib
Bu ilin əvvəlində astronomlar, sanki sensasiyalı bir kəşf etdiklərini bildirmişdilər. Onlar başqa bir planetdə yadplanetli həyatın mövcudluğuna dair ən inandırıcı sübutları tapdıqlarını iddia etmişdilər.
İsrail Yupiterin peyki Avropaya kosmik missiya hazırlayır
İsrail Yupiterin peyki Avropaya kosmik missiya hazırlayır
İsrailin Israel Aerospace Industries şirkətindən və Veysman İnstitutundan olan alim və mühəndislər Yupiterin peyklərindən biri olan Avropada mümkün həyat formalarını axtarmağa yönəlmiş “Eureka” (Evrika) missiyasını tərtib etmək üçün birləşiblər.
Yerdə ilk həyat kosmosdan gəlmiş molekul sayəsində formalaşmış ola bilər
Yerdə ilk həyat kosmosdan gəlmiş molekul sayəsində formalaşmış ola bilər
Tədqiqatçılar Yer üzərində həyatın ilkin olaraq kosmik materialdan formalaşdığına dair sübutlar aşkarlayıblar. Daha da maraqlısı odur ki, həyatın inşa bloklarının yaranması üçün bəlkə də planetlərə ehtiyac yoxdur.
İlk dəfə "heç nədən" superkütləli qara dəliyin yaranması müşahidə edilib
İlk dəfə "heç nədən" superkütləli qara dəliyin yaranması müşahidə edilib
Superkütləli qara dəliklər kainatın ən maraqlı sirlərindən biri hesab olunur. Kütləsi milyonlarla, bəzən isə 10 milyardlarla Günəş kütləsinə bərabər olan bu nəhəng obyektlər demək olar ki, hər bir qalaktikanın mərkəzində yerləşir.
Həftənin xəbərləri
