Uzaq qalaktikada bilinməyən materiya forması aşkar edilib
Elm & Texnologiya
20.05.2025
Emil Nəcəfov
Son dərəcə sıx bir qalaktika, naməlum formada olan qaranlıq materiyanın mövcudluğunu göstərən ilk açıq sübut ola bilər və bu kəşf bu sirli kosmik substansiya haqqında anlayışlarımızı dəyişə bilər. Qaranlıq materiyanın, ətrafımızda və kosmosda gördüyümüz adi materiya ilə yalnız cazibə qüvvəsi vasitəsilə qarşılıqlı əlaqədə olduğu hesab edilir. Bu səbəbdən onu aşkarlamaq çox çətindir. Lakin yeni kəşf göstərir ki, elə bir qaranlıq materiya forması mövcuddur ki, onun hissəcikləri öz aralarında qarşılıqlı təsirə girə bilir, yəni bir-birinə “yapışa” bilər. Kainatın inkişafını izah edən standart kosmoloji modelə görə, soyuq qaranlıq maddə kainatın qalan hissəsi ilə yalnız cazibə yolu ilə əlaqələnir.
Bu səbəbdən də qaranlıq materiya qalaktikaların ətrafında görünməyən buludlar şəklində toplanır. Astronomlar bu görünməyən buludları - qaranlıq materiya halolarını - dolayı yolla xəritələşdirə bilirlər. Onlar bu haloların digər qalaktikalardan gələn işığa göstərdiyi cazibə təsirini ölçməklə, işığın Yerlə olan yolunda necə əyildiyini analiz edərək bu buludların mövcudluğunu müəyyənləşdirirlər. Astronomlar müəyyən ediblər ki, bəzi qaranlıq materiya haloları, yəni qaranlıq halolar, elə bir şəkildə toplanır ki, bu, qaranlıq materiya hissəcikləri yalnız cazibə qüvvəsi ilə qarşılıqlı təsir göstərsə, mümkün olmazdı.
Bu səbəbdən belə bir fərziyyə irəli sürülüb ki, “yapışqan” (öz-özünə qarşılıqlı təsir göstərən) qaranlıq materiya forması mövcuddur və bu materiya özünə cazibə qüvvəsindən daha güclü təsir göstərə bilir. Nəticədə, daha sıx qaranlıq materiya haloları formalaşır. Alimlər daha əvvəl də öz-özünə qarşılıqlı təsir göstərən qaranlıq materiyanın mövcudluğuna dair bəzi sübutlar aşkar etmişdilər, lakin bu cür materiyanın qalaktikadakı dəqiq yerləşməsini proqnozlarla üst-üstə düşəcək şəkildə müəyyən etmək çətin idi. İndi isə astronomlar bizdən bir neçə milyard işıq ili uzaqlıqda yerləşən SDSS J0946+1006 adlı qalaktikada qaranlıq halo aşkarlayıblar.
Onların fikrincə, bu halo son dərəcə sıx quruluşa malikdir və qalaktikanın mərkəzinə çox yaxın yerləşir. Məhz öz-özünə qarşılıqlı təsir göstərən qaranlıq materiya modellərinin əvvəlcədən proqnozlaşdırdığı kimi. Astronomlar SDSS J0946+1006 qalaktikasının qravitasiya linzası kimi necə fəaliyyət göstərdiyini ölçməklə qaranlıq halonu aşkarlaya biliblər. Belə linzalar, kütləvi bir qalaktikanın cazibə qüvvəsi daha uzaq qalaktikalardan gələn işığı əyəndə yaranır və nəticədə astronomlar həmin uzaq qalaktikaları görə bilirlər. Bu halda linzanın xüsusi yerləşməsi alimlərə qalaktikadakı qaranlıq materiyanın necə paylandığını müəyyən etməyə imkan verib.
Astronomlar müəyyən ediblər ki, qaranlıq halo çox güman ki, qalaktikanın mərkəzinə yaxın yerləşir. Onlar həmçinin materiyanın və qaranlıq materiyanın cazibəvi paylanmasını hesablayıblar və bu nəticələr öz-özünə qarşılıqlı təsir göstərən qaranlıq materiya modelləri ilə üst-üstə düşür. Tədqiqatın müəllifləri bildiriblər ki, əgər qaranlıq materiyanın sıxlıq dəyərləri dəqiqdirsə, bu vəziyyəti standart soyuq qaranlıq materiya modeli ilə izah etmək çətindir. Lakin öz-özünə qarşılıqlı təsir göstərən qaranlıq materiya inandırıcı izah kimi görünsə də, alimlərə görə, bu barədə qəti nəticə çıxarmaq üçün hələ tezdir. Məsələ ilə bağlı daha çox müşahidəyə ehtiyac var.
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
Bizə yaxın digər ulduz sisteminin planetlərində potensial su okeanları ola bilər
Bizə yaxın digər ulduz sisteminin planetlərində potensial su okeanları ola bilər
Alimlər belə qənaətə gəliblər ki, TRAPPIST-1 sistemindəki bəzi planetlər maye su okeanları ilə örtülmüş ola bilər, lakin onların yaşam üçün potensial münbit şəraitə sahib olmaları hələ də açıq sual olaraq qalır.
Yeni texnologiya insan DNT-nə bütöv geni yerləşdirə bilir
Yeni texnologiya insan DNT-nə bütöv geni yerləşdirə bilir
ABŞ-dan olan alimlərin hazırladıqları yeni üsul genetik landşaftın bütövlüyünü qoruyaraq daha təhlükəsiz və universal genom redaktəsi strategiyasını təqdim edir.
Çinin kosmik stansiyasında yeni növ bakteriya aşkar edilib
Çinin kosmik stansiyasında yeni növ bakteriya aşkar edilib
Çinli alimlər Tiangong adlı kosmik stansiyasında Yer mənşəli tanınmış bir bakteriyanın yeni variantı olan yeni bir bakteriya ştammı aşkar ediblər. Yeni mikroorqanizmə Niallia tiangongensis adı verilib və o, 2023-cü ilin may ayında Tiangong kosmik stansiyasının daxilində aşkarlanıb.
Bir ulduz istənilən anda Günəş sistemini məhv edə bilər
Bir ulduz istənilən anda Günəş sistemini məhv edə bilər
Astronomlar müəyyən ediblər ki, Günəşə yaxın məsafədən keçən ulduzlar Günəş sistemindəki bəzi planetlərin orbitlərini dəyişdirə və nəticədə onların məhvinə səbəb ola bilər. Əvvəllər planetlərin orbitlərinin sabit olduğu hesab edilirdi, lakin yeni araşdırmalar bunun belə olmadığını göstərir.
Alimlər ilk həyatın formalaşdığı mühiti təkrarlaya biliblər
Alimlər ilk həyatın formalaşdığı mühiti təkrarlaya biliblər
Həyatın Yer planetində çox güman ki, isti, hidrogen və dəmir baxımından zəngin olan sualtı “kimyəvi bağçalarda” başladığı ehtimal edilir. Yeni bir araşdırmada alimlər bu mühiti laboratoriya şəraitində təqlid ediblər və maraqlı bir nəticə ilə qarşılaşıblar.
Həftənin xəbərləri
