Alimlər ilkin qara dəliyin mövcudluğuna dair sübut aşkar etmiş ola bilərlər
Elm & Texnologiya
04.09.2025
Emil Nəcəfov
Erkən kainatda aşkar edilmiş kiçik qırmızı işıq ləkəsi superkütləli qara dəliklərin yaranma yolunun mövcudluğuna dair ilk birbaşa sübut ola bilər. Astronomlar James Webb kosmik teleskopunun əvvəllər aşkar etdiyi sirli “kiçik qırmızı nöqtələr”dən birinin kütləsini ölçüblər. Bu obyekt Böyük partlayışdan 600 milyon il sonra mövcud olub. Alimlərin fikrincə, QSO1 adlanan həmin kiçik qırmızı işıq ləkəsi Günəşin kütləsindən 50 milyon dəfə böyük olan bir qara dəlikdir. Əgər məlumatlar təsdiqlənsə, bu, Böyük partlayışdan sonrakı ilk anlarda yaranmış ilkin qara dəliklərin mövcudluğuna dair ilk birbaşa sübut ola bilər. Əvvəlki tədqiqatlar göstərir ki, “kiçik qırmızı nöqtələr” (LRD) adlandırılan obyektlər parlaq qırmızı işıqlarına görə belə adlanır və onlar kainatın yaranmasından 600 milyon il sonra mövcud olmuş kiçik qalaktikalardır. Daha dəqiq desək, LRD-lər daxilində qara dəliklərin yerləşdikləri aktiv qalaktika nüvələridir.
Bu qalaktikalarda ulduzların sayı azdır və onların işığı qara dəliyin daxilinə düşən maddənin toplandığı akresiya diskindən çıxan şüalanmanı üstələyir. Yəni qara dəlik hələ də böyüyür və kütlə toplayır. LRD-lərin qırmızı işığı bu obyektlərin bizdən çox uzaqda olması ilə əlaqədardır və onların işığı elektromaqnit spektrinin qırmızı hissəsinə sürüşüb. Alimlərin sözlərinə görə, onlar QSO1 adlanan “kiçik qırmızı nöqtələr”dən birini araşdırıblar. Bu qalaktikadakı qara dəliyin kütləsi ulduzların kütləsi ilə müqayisədə həddindən artıq yüksəkdir. Həmçinin demək olar ki, ilkin olan mühiti nəzərə alaraq, alimlər belə qənaətə gəliblər ki, QSO1 böyüməyə başlamış superkütləli qara dəliyin rüşeymidir. Astronomlar uzun müddətdir ki, ilk ulduzların və ilk iri qara dəliklərin formalaşmasına dair birbaşa sübutlar axtarırlar, lakin bunu etmək çox çətindir.
Lakin James Webb teleskopu kainatın ən uzaq keçmişinə nəzər salmağa və onun təkamülü barədə ən erkən mərhələlərdən bəzi ipucları əldə etməyə imkan verir. Astronomlar müəyyən ediblər ki, QSO1 qara dəliyinin ətrafındakı qalaktika son dərəcə kiçikdir və onun kütləsi qara dəliyin kütləsindən xeyli azdır. Böyük ehtimalla, qalaktika çox az sayda ulduz ehtiva edir. Alimlərin fikrincə, qara dəliyin Günəşin kütləsindən 50 milyon dəfə böyük olmasını nəzərə alsaq, bu, erkən, az kütləyə malik qalaktikalarda aşkar edilmiş ən iri qara dəlik ola bilər. Bu kəşf erkən kainatda qalaktikaların necə formalaşdığını anlamaq üçün açar ola bilər.
Ehtimal olunur ki, əvvəlcə qara dəliklər yaranıb, daha sonra qalaktikalar onların ətrafında formalaşıb. Alimlər hesab edirlər ki, QSO1-in təbiətini izah etmək üçün qara dəliklərin ağır rüşeymləri deyilən modeldən istifadə etmək olar. Bu qara dəliklər ulduzların partlayaraq ölümü nəticəsində deyil, ilkin qaz buludlarının sıxılması yolu ilə və ya Böyük partlayışdan sonrakı ilk saniyədə ilkin qara dəliklər kimi meydana çıxmış ola bilər. Bir tərəfdən, qara dəlikləri müşayiət edən ultrabənövşəyi şüalanma QSO1-də müşahidə olunmayıb. Digər tərəfdən, ilkin qara dəliklər QSO1-dən xeyli kiçik olur. Lakin ehtimal edilir ki, bu qara dəlik həm maddə udulması, həm də qara dəliklərin toqquşması nəticəsində sürətli böyümənin məhsulu ola bilər. Bu isə QSO1-i ilkin qara dəliklərin mövcudluğuna dair potensial ilk birbaşa sübut edir.
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
Alimlər ağır elementlərə sahib olmayan "təmiz" qalaktikanı kəşf etmiş ola bilərlər
Alimlər ağır elementlərə sahib olmayan "təmiz" qalaktikanı kəşf etmiş ola bilərlər
Alimlər hesab edirlər ki, onlar ağır kimyəvi elementlərin olmadıqları bir qalaktika kəşf ediblər. Onun mövcudluğu Böyük partlayış nəzəriyyəsinin əsas proqnozlarını təsdiqləyir. James Webb kosmik teleskopunun köməyi ilə astronomlar ilk dəfə AMORE6 adlanan qalaktikanı aşkar ediblər.
Potensial yadplanetlilərin axtarışı mövzusunda yeni üsul təklif edilib
Potensial yadplanetlilərin axtarışı mövzusunda yeni üsul təklif edilib
İtalyan alimlər yadplanetli həyatın axtarışı üçün yeni yanaşma təklif ediblər. Onlar hesab edirlər ki, ekzoplanetlərin atmosferlərində müəyyən metalların mövcudluğu həyatın mümkün varlığına işarə edə bilər.
Yer kürəsinin geoloji tarixində riyazi qanunauyğunluqlar aşkar edilib
Yer kürəsinin geoloji tarixində riyazi qanunauyğunluqlar aşkar edilib
Planetimizin tarixi sarsıntılarla doludur. Nisbətən sabit dövrlər kəskin və gözlənilməz fəlakətlərlə əvəzlənib, bu da ciddi dəyişikliklərə səbəb olub. Lakin əlamətlər göstərir ki, bu keçidlər göründüyü qədər də qeyri-proqnozlaşdırılan deyil. Yeni araşdırmaya görə, geoloqların Yer tarixində əsas geoloji fəsilləri ayırd etmək üçün istifadə etdikləri hadisələr gizli iyerarxik struktura tabe olur və bu, keçmiş və gələcək sarsıntılara işıq tuta bilər.
Qaranlıq materiyanın mövcudluğunu şübhə altına atan yeni fərziyyə irəli sürülüb
Qaranlıq materiyanın mövcudluğunu şübhə altına atan yeni fərziyyə irəli sürülüb
10 illərlə elm hesab edirdi ki, kainatımızın böyük hissəsi bizim üçün görünməz olaraq qalır. Söhbət 2 görünməz komponentdən gedir: qaranlıq materiya və qaranlıq enerji. Ottava Universitetinin fizika professoru Rajendra Gupta qaranlıq materiya və qaranlıq enerji olmadan kainatı izah etməli olan alternativ nəzəriyyə irəli sürüb.
Riyazi model Yer kürəsində həyatın spontan yaranması ehtimalını azaldır
Riyazi model Yer kürəsində həyatın spontan yaranması ehtimalını azaldır
Elm hələlik erkən Yer üzərində cansız materiyadan həyatın necə yarandığı sualına inandırıcı şəkildə cavab verə bilmir. Alqoritmik informasiya nəzəriyyəsini mürəkkəbliyi qiymətləndirmək üçün tətbiq edən ingilis riyaziyyatçısı Robert Endres sadə kimyəvi komponentlərdən ən erkən canlı hüceyrənin öz-özünə yığılması üçün nə qədər vaxt lazım olacağını təhlil edib.
Həftənin xəbərləri
