Uzaq keçmişdə Yupiterin ölçüsü 2 dəfə böyük imiş
Elm & Texnologiya
21.05.2025
Emil Nəcəfov
Yupiterin erkən təkamülünün öyrənilməsi Günəş sistemimizin necə formalaşdığını və niyə bu qədər unikal quruluşa sahib olduğunu anlamağa kömək edir. Yupiter öz nəhəng cazibə qüvvəsi sayəsində tez-tez Günəş sisteminin “memarı” adlandırılır. O, digər planetlərin orbitlərinin formalaşmasında və onların yaranmasına səbəb olan qaz-toz diskinin modelləşdirilməsində əsas rol oynayıb. Nature Astronomy jurnalında dərc olunmuş yeni araşdırmada Kaliforniya Texnologiya İnstitutunun planetologiya üzrə professoru Konstantin Batygin və Miçiqan Universitetinin fizika və astronomiya professoru Fred C. Adams Yupiterin ilkin vəziyyəti haqqında məlumat veriblər. Alimlərin hesablamalarına görə, Günəş sistemində ilk bərk hissəciklərin yaranmasından təxminən 3.8 milyon il sonra - protoplanet dumanlığı adlanan və Günəşi əhatə edən material diskinin dağılmağa başladığı həlledici mərhələdə - Yupiter indiki halından xeyli böyük olub və çox daha güclü maqnit sahəsinə sahib imiş.
“Əsas məqsədimiz haradan gəldiyimizi anlamaq və planetlərin formalaşmasının erkən mərhələlərini müəyyən etməkdir. Bu, böyük tapmacanın vacib bir hissəsidir. Bu, təkcə Yupiterin deyil, bütövlükdə Günəş sisteminin necə yarandığını başa düşməyə bizi bir addım daha yaxınlaşdırır” - deyə Batygin bildirib. Batygin və Adams bu məsələyə Yupiterin kiçik peykləri olan Amalteya və Fivanı araşdırmaqla yanaşıblar. Bu peyklər İodan da daha yaxın məsafədə Yupiter ətrafında dövrə vururlar. Amalteya və Febanın orbitləri bir qədər maili olduğuna görə, Batygin və Adams bu cüzi sapmaları təhlil edərək Yupiterin ilkin ölçüsünü hesablayıblar. Onun radiusu indiki ölçüsündən təxminən 2 dəfə böyük olub, bu isə təxminən 2000 Yer həcminə bərabərdir.
Amalteya:
Tədqiqatçılar həmçinin müəyyən ediblər ki, həmin dövrdə Yupiterin maqnit sahəsi bu günkindən təxminən 50 dəfə güclü olub. Adams vurğulayıb ki, keçmişin 4.5 milyard il sonra belə araşdırıla biləcək izlər buraxması nə qədər heyrətamizdir: “Təəccüblüdür ki, bu qədər vaxt keçməsinə baxmayaraq, Yupiterin yaranış dövründəki fiziki vəziyyətini bərpa etməyə imkan verən kifayət qədər ipucu qorunub saxlanılıb”. Vacib məqam odur ki, bu nəticələr planetlərin formalaşması modellərindəki ənənəvi qeyri-müəyyənlikləri aradan qaldıran müstəqil məlumatlara əsaslanaraq əldə olunub. Adətən bu cür modellər qaz sıxlığı, kütlənin artma sürəti və ya ağır elementlərdən ibarət nüvənin kütləsi kimi fərziyyələrə əsaslanır.
Fiva:
Lakin bu araşdırmada komanda Yupiterin peyklərinin orbital dinamikasına və planetin bucaqlı impulsunun (fırlanma hərəkətinin) qorunmasına fokuslanıb. Bu isə birbaşa ölçülə bilən fiziki göstəricilərdir. Onların təhlili Yupiterin ətrafındakı Günəş dumanlığının buxarlandığı andakı vəziyyətini aydın şəkildə təsvir edir. Bu, planetlərin formalaşması üçün materialların yoxa çıxdığı və Günəş sisteminin ilkin strukturunun sabitləşdiyi dönüş nöqtəsidir. Bu nəticələr, Yupiter və digər ulduzlar ətrafındakı nəhəng planetlərin “nüvə akkresiyası” adlanan proseslə formalaşdığını irəli sürən mövcud nəzəriyyələrə mühüm detalları əlavə edir. Bu proses zamanı qayalı və buzlu nüvə sürətlə qaz toplayaraq planetə çevrilir.
Bu əsas modellər onilliklər ərzində, Kaliforniya Texnologiya İnstitutunun fəxri planetologiya professoru Dave Stevenson da daxil olmaqla, bir çox alim tərəfindən hazırlanıb. Yeni tədqiqat bu baza üzərində qurulub və Yupiterin ölçüsü, fırlanma sürəti və ilkin maqnit şəraiti ilə bağlı daha dəqiq ölçmələr təqdim edir. Batygin vurğulayıb ki, Yupiterin həyatının ilk anları hələ də qeyri-müəyyənlik içində olsa da, bu araşdırma planetin inkişafındakı mühüm mərhələləri daha aydın şəkildə göstərir. “Bizim burada müəyyən etdiyimiz şey dəyərli bir istinad nöqtəsidir. Bu, Günəş sistemimizin təkamülünü daha dəqiq şəkildə bərpa etməyə imkan verən başlanğıc nöqtəsidir” - deyə alim bildirib.
Mənbə: Caltech
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
Günəşə bənzər 3 ulduzdan Yerə istiqamətlənmiş siqnallar qeydə alınıb
Günəşə bənzər 3 ulduzdan Yerə istiqamətlənmiş siqnallar qeydə alınıb
SETI (Search for Extraterrestrial Intelligence) layihəsinin yadplanetli sivilizasiyaların izlərini axtarmaq üzrə fəaliyyəti 50 ildən artıqdır ki, davam edir. Hələlik kainatda ağıllı yadplanetli həyatın mövcudluğuna dair inandırıcı sübutlar tapılmasa da, bəzən alimlər belə ehtimallara yol açan faktlarla qarşılaşırlar.
Qlobal istiləşmə səbəbilə Braziliya yaşayış üçün yararsız hala gələ bilər
Qlobal istiləşmə səbəbilə Braziliya yaşayış üçün yararsız hala gələ bilər
Braziliya bu əsrdə yaşayış üçün yararsız hala gələ biləcək ölkələr sırasındadır. Səbəb isə ekstremal istiləşmənin yaratdığı təhlükədir. Bu, tropik bölgələrdə temperaturun fəlakətli şəkildə artması riskini göstərən tədqiqat məlumatlarında əks olunur.
Uzaq qalaktikada bilinməyən materiya forması aşkar edilib
Uzaq qalaktikada bilinməyən materiya forması aşkar edilib
Son dərəcə sıx bir qalaktika, naməlum formada olan qaranlıq materiyanın mövcudluğunu göstərən ilk açıq sübut ola bilər və bu kəşf bu sirli kosmik substansiya haqqında anlayışlarımızı dəyişə bilər.
Bizə yaxın digər ulduz sisteminin planetlərində potensial su okeanları ola bilər
Bizə yaxın digər ulduz sisteminin planetlərində potensial su okeanları ola bilər
Alimlər belə qənaətə gəliblər ki, TRAPPIST-1 sistemindəki bəzi planetlər maye su okeanları ilə örtülmüş ola bilər, lakin onların yaşam üçün potensial münbit şəraitə sahib olmaları hələ də açıq sual olaraq qalır.
Yeni texnologiya insan DNT-nə bütöv geni yerləşdirə bilir
Yeni texnologiya insan DNT-nə bütöv geni yerləşdirə bilir
ABŞ-dan olan alimlərin hazırladıqları yeni üsul genetik landşaftın bütövlüyünü qoruyaraq daha təhlükəsiz və universal genom redaktəsi strategiyasını təqdim edir.
Həftənin xəbərləri
